Θυμάμαι σχεδόν κάθε γυναίκα με την οποία μίλησα στο Μαρόκο. Ζεστό βλέμμα, γρήγορη ομιλία - σαν να φοβούνταν μην ακουστούν, έντονες κι εγκάρδιες κινήσεις, προπύργιο μιας καταπιεσμένης τρυφερότητας. Δεν εκφράζονταν, αγκάλιαζαν. Μια κοπέλα στο χαμάμ μας εξηγούσε πως ο δικός της τρόπος ζωής (χωρισμένη με Τούρκο, ζούσε με τη μητέρα της, δούλευε κι έβγαινε μόνη της) είναι καταδικαστέος απ' τα χρηστά ήθη του τόπου. Και δεν μπορώ να ξεχάσω τις εγκύους, οι οποίες φορούσαν βαριά σκούρα χιτζαμπ και μπούρκες στους 45 βαθμούς υπό σκιάν. Οι άντρες ήταν ευγενικοί, αλλά είχαν πολύ έντονο βλέμμα. Σχεδόν πεινασμένο. Κι ας μην προκαλούσαμε καθόλου με την εμφάνισή μας, όπως πολλές τουρίστριες, κι ας μας πέρασαν για ντόπιες δυο-τρεις φορές. Και μιλάμε για μια χώρα που προσεγγίζει πολύ περισσότερο τα δυτικά πρότυπα εν συγκρίσει με άλλα αραβικά κράτη.
Κι εμείς εδώ περιμένουμε την Ημέρα της Γυναίκας για να δούμε κανένα λουλούδι με γλυκάκι, αγνοώντας ή μη το πολιτικό υπόβαθρο χάριν του οποίου θεσμοθετήθηκε μια τέτοια μέρα, γκρινιάζουμε για την αντρική καταπίεση, και παράλληλα κλαψουρίζουμε επειδή δεν βρίσκουμε έναν σωστό άντρα.
Γυναίκες κάθε ηλικίας. Ψηλές, κοντές, υπέρβαρες, λιπόσαρκες, όμορφες, άσχημες, ιδιαίτερες, μετατρέπουμε όλες μας τις αδυναμίες σε εγωισμούς, αποποιούμαστε κάθε χαρακτηριστικό που μας κάνει μοναδικές, μπερδεύουμε το σεξισμό με τη σεξουαλικότητα, ευνουχίζουμε τους ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας και μετά εξαπολύουμε το μένος μας σε κάθε εκπρόσωπο του αντρικού φύλου λες και τον μισούμε για κάθε στραβό κι ανάποδο ετούτου του κόσμου. Μια ύπουλη αυτοταπείνωση, περίτεχνα τυλιγμένη σε σελοφάν με κορδελίτσες δήθεν φεμινισμού.
Ξέρεις τι με ενοχλεί περισσότερο απ' όλα; Πως φοβόμαστε να παραδεχτούμε τις αδυναμίες μας. Οι γυναίκες που είναι εγκλωβισμένες σε συμβιβαστικές σχέσεις κρίνουν εκείνες που απολαμβάνουν πραγματικά τη μοναξιά τους. Οι γυναίκες που ωρύονται περισσότερο πως είναι αυτοδημιούργητες και δεν έχουν ανάγκη κανέναν, εύχονται πιο πολύ απ' όλες μια αγκαλιά που θα τις απαλλάξει από κάθε πρακτικό και πνευματικό πρόβλημα. Και οι γυναίκες που έχουν ανασφάλειες ζηλεύουν στις υπόλοιπες όλα όσα πιστεύουν ότι τους λείπουν, με το πιο άσχημο είδος αθέμιτης ανταγωνιστικότητας. Δήθεν θαυμασμός, τυπική αποδοχή με μπόλικη συγκαλυμμένη κακία.
Και ποιος ο λόγος για ένα καταιγισμό από προφανείς αηδίες που γράφω τόση ώρα;
Δες το σαν ένα είδος εξιλέωσης. Μιας, καθυστερημένης έστω, αυτοκριτικής. Γιατί στις παραπάνω γραμμές βλέπω κάποια κομμάτια του εαυτού μου, όπως βλέπεις κι εσύ. Παραδέξου το. Αποποιήσου αυτό το ρημάδι το άγχος πως πρέπει να 'σαι τέλεια σε όλα.
Έχει αρχίσει να με εκνευρίζει αυτός ο χαρακτηρισμός της «δυναμικής γυναίκας». Τι σημαίνει δυναμισμός; Να παλεύεις για όσα θέλεις ν' αποκτήσεις, κι όσα αξίζει να διατηρηθούν στη ζωή σου; Να προσπαθείς να γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος, πνευματικά ανεξάρτητος, και ίσως λίγο πιο χρήσιμος; Δεν πρέπει να είναι δεδομένα όλ' αυτά; Ή μήπως δυναμισμός σημαίνει ότι δεν έχεις ανάγκη να κουρνιάσεις κάποια στιγμή στην αγκαλιά ενός ανθρώπου, που το χάδι του θα απαλύνει όλες τις ευθύνες σου, σαν μαγικό ραβδάκι που σε κάνει, έστω και για λίγο, παιδί; Αυτή είναι η γυναικεία «χειραφέτηση»;
Είμαι μια γυναίκα που, όπως οι περισσότερες με τα σύγχρονα δεδομένα, δουλεύω μίνιμουμ δώδεκα ώρες τη μέρα. Ανισόρροπος χαρακτήρας, εκνευρίζομαι πανεύκολα, και συμβιβάζομαι δύσκολα πια. Κι είμαι μ' έναν άντρα που μετράω τις ώρες και τα λεπτά για να γυρίσει στο σπίτι. Ένα φτερούγισμα στο στήθος μου προλαβαίνει τα βήματά του στην εξώπορτα. Και τα μάτια μου θέλουν να καταπιούν την εικόνα του, δεν μπορούν να χορτάσουν. Ανησυχώ όταν τον βλέπω αδυνατισμένο. Και είμαι ευτυχισμένη όταν ξαστεριώνουν τα κύματα στο βλέμμα του, μόνο μ' ένα χαμόγελο κι ένα πιάτο ζεστό φαγητό μπροστά του. Του μαγειρεύω, του σιδερώνω, τον περιποιούμαι, τον προσέχω, θέλω να κάνω ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό στον λίγο ελεύθερο χρόνο που έχω για να νιώθει γαλήνη στο σπίτι του. Να ηρεμεί το μυαλό του. Αυτό δεν με κάνει λιγότερο χειραφετημένη, ή υποδεέστερή του. Ούτε θέλω να κάνω πράγματα για να με αποδεχτεί, να με θεωρήσει άξια, ή να ικανοποιήσω την εγωιστική μου επιθυμία να τα προλαβαίνω όλα και να νιώθω υπεράνω. Οι ανασφάλειες αυτές καταστρέφουν τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους και την αυτοεκτίμησή μας.
Τα κάνω επειδή τα νιώθω. Επειδή τον αγαπάω. Είναι τόσο απλό ρε γαμώτο...
Ποτέ δεν είναι αργά για πρωτόγνωρα συναισθήματα, τελικά. Όσο κι αν πιστεύεις ότι έχεις ζήσει κάτι στο ζενίθ του, όσο κι αν νομίζεις πως τίποτα δεν μπορεί να σ' εντυπωσιάσει πλέον, πάντα υπάρχει το λίγο παραπάνω, το λίγο παραπέρα. Μην βάζεις όρια.
Μην εγκλωβίζεσαι σε τυπικούς ρόλους και συμπεριφορές. Μην ακολουθείς συνήθειες από υποχρέωση, από ανασφάλεια για να μην κριθείς. Γυναίκα είναι εκείνη που σέβεται τον εαυτό της πρωτίστως, και τιμά την ιδιότητά της μέσω του Άντρα που πιθανόν έχει δίπλα της. Μόνο έτσι θα τον αγαπήσει και θα τον σεβαστεί πραγματικά, όπως του αξίζει, χωρίς να καταπιέζεται.
Μια βασική παρένθεση: Όλ' αυτά προϋποθέτουν τον αλληλοσεβασμό στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που αξίζει να λέγεται άντρας, όχι σ' ένα αδύναμο πλάσμα χωρίς πυγμή, που μπορεί να πέσει στον γκρεμό αν του το ζητήσει ο φίλος, η μάνα ή το κανίς του. Σ' έναν άνθρωπο που σε κοιτάει στα μάτια, σου κρατάει ένα τριαντάφυλλο μια μέρα που ξέρει ότι ήταν δύσκολη για σένα, νοιάζεται για το αν έφαγες, σ' εξετάζει αν ντύθηκες ζεστά και σκέφτεται τι δώρο θ' αρέσει στην οικογένειά σου. Όποιος δεν αγαπάει πραγματικά τον εαυτό του δεν πρόκειται ν' αγαπήσει κανέναν, ούτε εσένα. Να το θυμάσαι αυτό. Αν προτιμάς να έχεις μονίμως τον κυρίαρχο ρόλο σε μια κατάσταση, αν γοητεύεσαι από «φευγάτους» τύπους που ελπίζεις ότι κάποτε θα δαμαστούν, είναι επιλογή σου. Αλλά μην γκρινιάζεις μετά για αχαριστία και γενικολογείς τσουβαλιάζοντας κάθε άνθρωπο που γνωρίζεις. Κουτούλα στη μάντρα σου και μην ζητάς μετά και τα ρέστα. Με αγάπη πάντα.
Κι εμείς εδώ περιμένουμε την Ημέρα της Γυναίκας για να δούμε κανένα λουλούδι με γλυκάκι, αγνοώντας ή μη το πολιτικό υπόβαθρο χάριν του οποίου θεσμοθετήθηκε μια τέτοια μέρα, γκρινιάζουμε για την αντρική καταπίεση, και παράλληλα κλαψουρίζουμε επειδή δεν βρίσκουμε έναν σωστό άντρα.
Γυναίκες κάθε ηλικίας. Ψηλές, κοντές, υπέρβαρες, λιπόσαρκες, όμορφες, άσχημες, ιδιαίτερες, μετατρέπουμε όλες μας τις αδυναμίες σε εγωισμούς, αποποιούμαστε κάθε χαρακτηριστικό που μας κάνει μοναδικές, μπερδεύουμε το σεξισμό με τη σεξουαλικότητα, ευνουχίζουμε τους ανθρώπους που έχουμε δίπλα μας και μετά εξαπολύουμε το μένος μας σε κάθε εκπρόσωπο του αντρικού φύλου λες και τον μισούμε για κάθε στραβό κι ανάποδο ετούτου του κόσμου. Μια ύπουλη αυτοταπείνωση, περίτεχνα τυλιγμένη σε σελοφάν με κορδελίτσες δήθεν φεμινισμού.
Ξέρεις τι με ενοχλεί περισσότερο απ' όλα; Πως φοβόμαστε να παραδεχτούμε τις αδυναμίες μας. Οι γυναίκες που είναι εγκλωβισμένες σε συμβιβαστικές σχέσεις κρίνουν εκείνες που απολαμβάνουν πραγματικά τη μοναξιά τους. Οι γυναίκες που ωρύονται περισσότερο πως είναι αυτοδημιούργητες και δεν έχουν ανάγκη κανέναν, εύχονται πιο πολύ απ' όλες μια αγκαλιά που θα τις απαλλάξει από κάθε πρακτικό και πνευματικό πρόβλημα. Και οι γυναίκες που έχουν ανασφάλειες ζηλεύουν στις υπόλοιπες όλα όσα πιστεύουν ότι τους λείπουν, με το πιο άσχημο είδος αθέμιτης ανταγωνιστικότητας. Δήθεν θαυμασμός, τυπική αποδοχή με μπόλικη συγκαλυμμένη κακία.
Και ποιος ο λόγος για ένα καταιγισμό από προφανείς αηδίες που γράφω τόση ώρα;
Δες το σαν ένα είδος εξιλέωσης. Μιας, καθυστερημένης έστω, αυτοκριτικής. Γιατί στις παραπάνω γραμμές βλέπω κάποια κομμάτια του εαυτού μου, όπως βλέπεις κι εσύ. Παραδέξου το. Αποποιήσου αυτό το ρημάδι το άγχος πως πρέπει να 'σαι τέλεια σε όλα.
Έχει αρχίσει να με εκνευρίζει αυτός ο χαρακτηρισμός της «δυναμικής γυναίκας». Τι σημαίνει δυναμισμός; Να παλεύεις για όσα θέλεις ν' αποκτήσεις, κι όσα αξίζει να διατηρηθούν στη ζωή σου; Να προσπαθείς να γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος, πνευματικά ανεξάρτητος, και ίσως λίγο πιο χρήσιμος; Δεν πρέπει να είναι δεδομένα όλ' αυτά; Ή μήπως δυναμισμός σημαίνει ότι δεν έχεις ανάγκη να κουρνιάσεις κάποια στιγμή στην αγκαλιά ενός ανθρώπου, που το χάδι του θα απαλύνει όλες τις ευθύνες σου, σαν μαγικό ραβδάκι που σε κάνει, έστω και για λίγο, παιδί; Αυτή είναι η γυναικεία «χειραφέτηση»;
Είμαι μια γυναίκα που, όπως οι περισσότερες με τα σύγχρονα δεδομένα, δουλεύω μίνιμουμ δώδεκα ώρες τη μέρα. Ανισόρροπος χαρακτήρας, εκνευρίζομαι πανεύκολα, και συμβιβάζομαι δύσκολα πια. Κι είμαι μ' έναν άντρα που μετράω τις ώρες και τα λεπτά για να γυρίσει στο σπίτι. Ένα φτερούγισμα στο στήθος μου προλαβαίνει τα βήματά του στην εξώπορτα. Και τα μάτια μου θέλουν να καταπιούν την εικόνα του, δεν μπορούν να χορτάσουν. Ανησυχώ όταν τον βλέπω αδυνατισμένο. Και είμαι ευτυχισμένη όταν ξαστεριώνουν τα κύματα στο βλέμμα του, μόνο μ' ένα χαμόγελο κι ένα πιάτο ζεστό φαγητό μπροστά του. Του μαγειρεύω, του σιδερώνω, τον περιποιούμαι, τον προσέχω, θέλω να κάνω ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό στον λίγο ελεύθερο χρόνο που έχω για να νιώθει γαλήνη στο σπίτι του. Να ηρεμεί το μυαλό του. Αυτό δεν με κάνει λιγότερο χειραφετημένη, ή υποδεέστερή του. Ούτε θέλω να κάνω πράγματα για να με αποδεχτεί, να με θεωρήσει άξια, ή να ικανοποιήσω την εγωιστική μου επιθυμία να τα προλαβαίνω όλα και να νιώθω υπεράνω. Οι ανασφάλειες αυτές καταστρέφουν τις σχέσεις μας με τους ανθρώπους και την αυτοεκτίμησή μας.
Τα κάνω επειδή τα νιώθω. Επειδή τον αγαπάω. Είναι τόσο απλό ρε γαμώτο...
Ποτέ δεν είναι αργά για πρωτόγνωρα συναισθήματα, τελικά. Όσο κι αν πιστεύεις ότι έχεις ζήσει κάτι στο ζενίθ του, όσο κι αν νομίζεις πως τίποτα δεν μπορεί να σ' εντυπωσιάσει πλέον, πάντα υπάρχει το λίγο παραπάνω, το λίγο παραπέρα. Μην βάζεις όρια.
Μην εγκλωβίζεσαι σε τυπικούς ρόλους και συμπεριφορές. Μην ακολουθείς συνήθειες από υποχρέωση, από ανασφάλεια για να μην κριθείς. Γυναίκα είναι εκείνη που σέβεται τον εαυτό της πρωτίστως, και τιμά την ιδιότητά της μέσω του Άντρα που πιθανόν έχει δίπλα της. Μόνο έτσι θα τον αγαπήσει και θα τον σεβαστεί πραγματικά, όπως του αξίζει, χωρίς να καταπιέζεται.
Μια βασική παρένθεση: Όλ' αυτά προϋποθέτουν τον αλληλοσεβασμό στο πρόσωπο ενός ανθρώπου που αξίζει να λέγεται άντρας, όχι σ' ένα αδύναμο πλάσμα χωρίς πυγμή, που μπορεί να πέσει στον γκρεμό αν του το ζητήσει ο φίλος, η μάνα ή το κανίς του. Σ' έναν άνθρωπο που σε κοιτάει στα μάτια, σου κρατάει ένα τριαντάφυλλο μια μέρα που ξέρει ότι ήταν δύσκολη για σένα, νοιάζεται για το αν έφαγες, σ' εξετάζει αν ντύθηκες ζεστά και σκέφτεται τι δώρο θ' αρέσει στην οικογένειά σου. Όποιος δεν αγαπάει πραγματικά τον εαυτό του δεν πρόκειται ν' αγαπήσει κανέναν, ούτε εσένα. Να το θυμάσαι αυτό. Αν προτιμάς να έχεις μονίμως τον κυρίαρχο ρόλο σε μια κατάσταση, αν γοητεύεσαι από «φευγάτους» τύπους που ελπίζεις ότι κάποτε θα δαμαστούν, είναι επιλογή σου. Αλλά μην γκρινιάζεις μετά για αχαριστία και γενικολογείς τσουβαλιάζοντας κάθε άνθρωπο που γνωρίζεις. Κουτούλα στη μάντρα σου και μην ζητάς μετά και τα ρέστα. Με αγάπη πάντα.
